ავტორი: ნონა თოდუა
სამართლის დოქტორი, პროფესორი (თსუ)
1. სასამართლო პრაქტიკაში მწვავედ დგას საკითხი: როგორ გავმიჯნოთ თაღლითობა და სამოქალაქო სამართალდარღვევა?
სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ხელშეკრულებით ნაკისრი ვალდებულების შეუსრულებლობისათვის როდის დგება, როგორც სისხლისსამართლებრივი (სსკ 180-ე მუხლით), ისე სამოქალაქო პასუხისმგებლობა, ხოლო როდისაა სახეზე მხოლოდ სამოქალაქოსამართლებრივი პასუხისმგებლობა?
ქმედების თაღლითობად კვალიფიკაციისთვის აუცილებელია, მოტყუების ხერხი წინ უძღოდეს სხვისი ნივთის დაუფლებას. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, მოტყუება გამოყენებული უნდა იყოს მანამ, სანამ პირი დაეუფლება სხვის ნივთს ან ქონებრივ უფლებას. ე.ი. მოტყუებასა და სხვისი ნივთის დაუფლებას შორის უნდა არსებობდეს მიზეზობრივი კავშირი.
ამის დასადგენად, ერთმანეთისგან უნდა გაიმიჯნოს ნივთის „ხელში ჩაგდება“ და მისი „დაუფლება“. ნივთის დაუფლებას, როგორც წესი, წინ უძღვის მისი ხელში ჩაგდება, რა დროსაც პირი უკვე ფლობს მას, ასევე არაა გამორიცხული, მას შეეძლოს ისარგებლოს ამ ნივთით.
თუმცა, განსხვავებით დაუფლებისაგან, ხელში ჩაგდების დროს, პირს ჯერ არ შეუძლია ამ ნივთის განკარგვა (მისი გამოყენებით რაიმე საგნის შეძენა, მისი გაყიდვა, გაცვლა და ა.შ.).
ამდენად, დაუფლება დაკავშირებულია ნივთის განკარგვის (ანუ იურიდიული ბედის გადაწყვეტის) ფაქტობრივ შესაძლებლობასთან, რასაც ადგილი არა აქვს ნივთის ხელში ჩაგდებისას. მაგალითად, პეტრემ გადაწყვიტა მოტყუებით დაუფლებოდა ვასოს ფულად დანაზოგს. ამ მიზნით, იგი მივიდა ვასოსთან სახლში და სთხოვა 20 000 აშშ დოლარი მიეცა სესხად. ამასთან, დაარწმუნა იგი, რომ ერთ წელიწადში დაუბრუნებდა ვალს. ვასომ იქვე, ბინაში გადასცა პეტრეს ეს თანხა.
მართალია, პეტრემ უკვე ხელში ჩაიგდო ფული, მაგრამ მას ჯერ არ აქვს მისი განკარგვის ფაქტობრივი შესაძლებლობა, ე.ი. ჯერ არაა დაუფლებული სხვის ნივთს; სახეზეა თაღლითობის მცდელობა. თაღლითობის დამთავრებული შემადგენლობა სახეზე იქნება მაშინ, როცა პეტრე ფულთან ერთად დატოვებს ვასოს სახლს და მიიღებს ამ თანხის განკარგვის შესაძლებლობას.
საკითხავია, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში როგორ შევიტყოთ, წინ უძღოდა თუ არა მოტყუება სხვისი ნივთის დაუფლებას?
სხვაგვარად რომ ვთქვათ, როგორ უნდა დამტკიცდეს, რომ პირს არ სურდა გარიგებით ნაკისრი ვალდებულების შესრულება და მისი სურვილი იყო მხოლოდ სხვისი ნივთის ან ქონებრივი უფლების მისაკუთრება?
ამისთვის გამოკვლეულ უნდა იქნას შემდეგი:
ა) რამდენად რეალური იყო შესასრულებლად ის გარიგება, რაც მან დადო სხვა პირთან, ვისგანაც ქონება მიიღო;
ბ) თუკი რეალური იყო შესასრულებლად, რამდენად შეეცადა იგი ამ ვალდებულების განხორციელებას და რაში გამოიხატა ეს მცდელობა;
გ) რამდენად რეალური იყო ის, რომ გარიგებით ნაკისრი ვალდებულების შეუსრულებლობის შემთხვევაში (მაგალითად, თუ ვერ შეძლებდა შეპირებული ბიზნესის წამოწყებას ან წარმართვას), იგი აპირებდა აენაზღაურებინა მიყენებული ზიანი, იმ თანხის უკან დაბრუნებით, რაც აიღო დაზარალებულისგან, ან ამ თანხის შესაბამისი ღირებულების სხვა ნივთის გადაცემით, ჰქონდა კი მას საამისო ქონება ან შემოსავალი.
2. შესაბამისი მაგალითები:
თავდაპირველად განვიხილოთ ისეთი შემთხვევა, როცა იმთავითვე არარეალურია ხელშეკრულებით ნაკისრი ვალდებულების შესრულება და დამნაშავემ ეს იცის.
მაგალითი: პეტრემ შექმნა შეზღუდული პასუხილმგებლობის საზოგადოება და მსურველებს ხელმისაწვდომ ფასებში, უცხოეთიდან ახალი, ძვირფასი ავტომობილების ჩამოყვანას დაპირდა-ზოგი მოდელის ფასი 20 000 აშშ-25 000 აშშ დოლარის ფარგლებში მერყეობდა.
მან ხელშეკრულება გააფორმა მრავალ კლიენტთან და შესაბამისი თანხაც მიიღო. როცა მოახლოვდა ა/მანქანების საქართველოში ჩამოსვლის დრო, პეტრემ მიატოვა თავისი შპს და დაემალა კლიენტებს (გაიქცა საზღვარგარეთ).
გამოძიებით გაირკვა, რომ იმ მარკის და გამოშვების ა/მანქანების არათუ საცალო, არამედ საბითუმო ფასი, რაზეც პეტრემ ხელშეკრულება დაუდო კლიენტებს 20 000 აშშ დოლარის ექვივალენტში, საზღვარგარეთის შესაბამის ქვეყნებში ღირდა სულ მცირე 60 000 აშშ დოლარი, ხოლო სხვა მარკის ა/მანქანები, კიდევ უფრო ძვირი.
შესაბამისად, აშკარაა, რომ პეტრე ვერ შეიძენდა მათ 20 000 ან 25 000 აშშ დოლარად. ამდენად, აზრს მოკლებულია იმის გარკვევა, უძღოდა თუ არა მოტყუება წინ მოქალაქეებისაგან თანხის აღებას – ეს საკითხი ისედაც ნათელია. შესაბამისად, მხედველობაში არ უნდა მივიღოთ პეტრეს ჩვენება იმის შესახებ, რომ იგი თავდაპირველად მართლაც აპირებდა ხელშეკრულებით ნაკისრი ვალდებულების შესრულებას, მაგრამ მოულოდნელი ფინანსური პრობლემის გამო გაკოტრდა და ვერ შეძლო მისი შესრულება.
3. ფულის სესხად აღების შემთხვევა
მაგალითი: პეტრემ, ერთი წლის ვადით, ვასოსაგან 10 000 აშშ დოლარი ისესხა იმ მოტივით, რომ ყიდულობდა ახალ ბინას და თანხა აკლდებოდა. დათქმული დროის დადგომის შემდეგ, მან რამდენჯერმე ითხოვა ვალის გადავადება, ხოლო ბოლოს, კონტაქტი გაწყვიტა ვასოსთან და ემალებოდა მას. კერძოდ, გამოიცვალა ტელეფონის ნომერი და საცხოვრებლად სხვაგან გადავიდა.
დადგინდა, რომ პეტრეს არც ჰქონია გადაწყვეტილი ბინის ყიდვა და არც შეუძენია იგი. თურმე მან ამ ფულით ბანკის ვალი გაისტუმრა, რადგან იპოთეკით დატვირთული ჰქონია ბინა და თუ ვალს არ გადაიხდიდა, ბინას დაკარგავდა.
ასევე დამტკიცდა, რომ მას და მის ოჯახს არ ჰქონია არავითარი შემოსავალი, რაც მას მისცემდა იმისი ვარაუდის საშუალებას, რომ ერთ წელიწადში (ან თუნდაც რამდენიმე წელიწადში) გადაიხდიდა ამ ვალს. მას ასეთი საშუალება რომ ჰქონოდა, საკუთარი თანხით გადაიხდიდა ბანკის ვალს და ბინის დაკარგვის საფრთხე არ შეექმნებოდა.
სახეზეა თაღლითობა, რადგან პეტრემ ფულის მისაღებად იცრუა (დამალა ბანკის ვალის ფაქტი და მოიგონა ბინის შეძენა. ასევე დამალა, რომ მის ოჯახს არ აქვს შემოსავალი) და შეცდომაში შეიყვანა ვასო. მას, ვასოსთვის საქმის ნამდვილი არსი რომ გაემხილა, ვასო მას ფულს არ ასესხებდა. ასევე, პეტრემ იცოდა, რომ ვერ შეძლებდა ფულის დაბრუნებას.
4. გაყიდული ნივთის ხელმეორედ გაყიდვის შემთხვევა
დოქტრინასა და სასამართლო პრაქტიკაში აღიარებულია, რომ უკვე გაყიდული ნივთის ხელმეორედ გაყიდვა თაღლითობაა.
მაგალითად, პეტრემ გაყიდა თავისი ავტომობილი და შესაბამისი თანხაც მიიღო მყიდველისაგან. სანამ მყიდველი ავტომობილს წაიყვანდა და ნასყიდობის ხელშეკრულება გაფორმდებოდა, პეტრემ სხვა პირზე გაყიდა ეს ავტომობილი და ნასყიდობაც გააფორმა. ამის შემდეგ, პეტრე პირველ მყიდველს დაემალა.
სახეზეა თაღლითობა. რაც შეეხება საკითხს, თუ ვინაა დაზარალებული ამ ორი მყიდველიდან, გადაწყდება შემდეგნაირად:
ა) თუკი მანქანის მეორედ მყიდველი არის კეთილსინდისიერი შემძენი, ნაყიდი ა/მანქანა დარჩება მას. ხოლო, დაზარალებულად ჩაითვლება მანქანის პირველი მყიდველი, რომელმაც სამოქალაქო წესით უნდა მოსთხოვოს მანქანის გამყიდველს გადახდილი თანხის უკან დაბრუნება, რა თქმა უნდა, მას ასევე აქვს უფლება, მოითხოვის მატერიალური კომპენსაცია მიყენებული მორალური ზიანისათვის.
ბ) თუკი მანქანის მეორე მყიდველი სხვადასხვა გარემოების გამო აღმოჩნდება არაკეთილსინდისიერი შემძენი, მაშინ მანქანა გადაეცემა პირველ მყიდველს, ხოლო, თაღლითობაში დაზარალებული იქნება მანქანის მეორე მყიდველი, რომელსაც შეუძლია სამოქალაქო წესით მანქანის გამყიდველს გადახდილი თანხის უკან დაბრუნება მოსთხოვის.
თუმცა, აქ დგას საკითხი: რას ნიშნავს გაყიდული ნივთის მეორედ გაყიდვა? როდის ჩაითვლება ნივთი გაყიდულად?
ამ საკითხის გადაწყვეტისათვის ერთმანეთისაგან უნდა გაიმიჯნოს:
ა) ნივთი, რომლის ნასყიდობისათვის არაა საჭირო შეძენილი ნივთის რეგისტრაცია საჯარო რეესტრში, ან მისი გადაფორმება ოფიციალური ორგანოს მეშვეობით, არამედ, საკმარისია მხარეებს შორის ანგარიშსწორება და ნივთის ფაქტობრივი გადაცემა მყიდველზე.
ბ) ნივთი (მაგალითად, მიწის ნაკვეთი), რომელიც შეძენილად ითვლება მისი საჯარო რეესტრში რეგისტრაციის მომენტიდან (ანდა ავტომობილი, რომელიც გაყიდულად ითვლება ნასყიდობის ხელშეკრულების სათანადო ორგანოში გაფორმების მომენტიდან). შესაბამისად, ნივთის ღირებულების გადახდა და მისი ფაქტობრივი გადასვლა შემძენის ხელში არაა საკმარისი იმისათვის, რომ ნასყიდობის ხელშეკრულება იურიდიულად დადებულად ჩაითვალოს, თუნდაც ფაქტობრივი შემძენი უკვე ფლობდეს მას და სარგებლობდეს ნივთით.
გაყიდული ნივთის მეორედ გაყიდვის შემთხვევა პრაქტიკაში უფრო გავრცელებულია ამ უკანასკნელ შემთხვევაში და შესაბამისად, ამ შემთხვევაში ეს საკითხი მეტად პრობლემურია.
შესაბამისი მაგალითი:
სოფლად მცხოვრებმა პეტრემ საცხოვრებელი სახლი, მიწის პატარა ნაკვეთით, მიჰყიდა ვასოს. ვასომ გადაუხადა მას შესაბამისი თანხა და ამ სახლში დაიწყო ცხოვრება.
ვასოს მოთხოვნით, პეტრეს ევალებოდა გაყიდულ სახლში არსებული ნივთების მთლიანად გატანა 6 თვის განმავლობაში. ამასთანავე ვასომ სახლის შეძენისთანავე მას გაუკეთა კაპიტალური რემონტი.
დრო გადიოდა და ვასომ სახლის ნასყიდობის ფაქტი ვერ დაარეგისტრირა საჯარო რეესტრში, რისი მიზეზიც იყო ის, რომ მას პირადი საბუთები წესრიგში არ ჰქონდა.
სახლის ფაქტობრივი გაყიდვიდან 5 თვის შემდეგ, ვასოსთან მივიდა ვინმე დავითი (სახლის თავდაპირველ მესაკუთრე პეტრეს თანხლებით) და აუწყა, რომ ერთი კვირის წინ ეს სახლი მან შეიძინა პეტრესგან და ნასყიდობის რეგისტრაციაც უკვე განახორციელა საჯარო რეესტრში. დავითმა შესაბამისი დოკუმენტი წარუდგინა ვასოს და მოსთხოვა სახლის დაცლა.
პეტრემ კი თავის მხრივ უთხრა ვასოს, რომ უკან უბრუნებდა იმ თანხას, რაც მას ამ სახლში ჰქონდა გადახდილი.
ვასოს შეკითხვაზე, თუ რატომ გაყიდა პეტრემ სახლი ხელმეორედ, მან უპასუხა, რომ ახალი მყიდველი მას უკეთეს პირობებს სთავაზობდა. კერძოდ, ნივთების გატანას 2 წლის განმავლობაში აცლიდა.
ვასომ უარი განაცხადა სახლის დაბრუნებაზე და ფულის მიღებაზე, რადგან მან სახლს გაუკეთა რემონტი, რითაც დამატებითი ხარჯი გასწია (7 000 აშშ დოლარი) და მოითხოვა ამ ხარჯის ანაზღაურებაც, რაზეც როგორც დავითმა, ისე პეტრემ უარით უპასუხეს.
საკითხავია: თუ შეიძლება პეტრეს ქმედების კვალიფიკაცია თაღლითობით?
ამ ქმედებაში თაღლითობის ნიშნები არაა ბინის გაყიდვის არც პირველ და არც მეორე შემთხვევაში. შესაბამისად, თაღლითობის მსხვერპლი არაა სახეზე არც პირველ და არც მეორე ეპიზოდში.
დავიწყოთ იმ საკითხის განხილვით, თუ რატომ არაა ვასო თაღლითობის მსხვერპლი:
ა) როცა პეტრემ პირველად გაყიდა ბინა, მან ვასოსგან აიღო შეთანხმებული თანხა და დაუთმო სახლი მას.
ბ) ის ფაქტი, რომ ვასომ ვერ შეძლო ფაქტობრივად ნაყიდი სახლის გადაფორმება თავის სახელზე, პეტრეს ბრალით არ იყო გამოწვეული. პეტრეს არ შეიძლება წინასწარ სცოდნოდა, რომ ვასო ნაყიდი სახლის გადაფორმებას გააჭიანურებდა. ამდენად, შეუძლებელია იმის მტკიცება, რომ მან თავიდანვე მოატყუა ვასო.
გ) შესაბამისად, მივიღეთ სიტუაცია, რომლის მიხედვით პეტრეს სახლი იურიდიულად არ გაყიდულა – მისი იურიდიული მესაკუთრე კვლავ პეტრე იყო.
დ) პეტრეს მიერ ფაქტობრივად გაყიდული სახლის სხვა პირზე გაყიდვისას, მისი მიზანი არ ყოფილა ორმაგი გამორჩენის ნახვა ერთი სახლის ორჯერ გაყიდვით – საქმის მასალებით დადგენილია, რომ პეტრემ ვასოს შესთავაზა გადახდილი ფულის უკან დაბრუნება, თუმცა ვასომ არ მიიღო ეს შეთავაზება.
ე) საქმის მასალებით არც ისაა დადგენილი, რომ პეტრემ სახლი მეორედ უფრო მეტ ფასში გაყიდა, რაც მას შეეძლო, რადგან მისი კაპიტალურად შეკეთების შემდეგ, სახლის ფასი რეალურად გაზრდილი იყო (თუმცა, ასეთი ფაქტი დადგენილიც რომ იყოს, ის ქმედების თაღლითობით კვალიფიკაციისათვის მაინც არ გამოდგება, რადგან თაღლითობისას მოტყუება წინ უნდა უძღოდეს სხვისი ნივთის დაუფლებას).
ვ) საბოლოოდ გამოვიდა, რომ პეტრეს სახლი იურიდიულად არ იყო გაყიდული და ამდენად, ადგილი არა აქვს გაყიდული ნივთის ხელმეორედ გაყიდვას – პეტრემ გაყიდა მის საკუთრებაში არსებული სახლი და მზად იყო უკან დაებრუნებინა ვასოსთვის გადახდილი თანხა.
ზ) რაც შეეხება იმ მატერიალურ დანახარჯს, რაც ვასომ გასწია სახლის შეკეთებაში, მისი დაბრუნება ვასოს უნდა მოეთხოვა სამოქალაქო წესით.
რატომ არაა თაღლითობის მსხვერპლი სახლის მეორედ შემძენი – დავითი?
საქმე ისაა, რომ ნასყიდობის ხელშეკრულების დადებამდე პეტრეს დავითისათვის არ დაუმალავს ინფორმაცია სახლის ფაქტობრივად გასხვისების შესახებ. რაც მთავარია, სახლის იურიდიული მესაკუთრე კვლავ პეტრე იყო. ამიტომაც დავითმა უპრობლემიდ შეძლო სახლის მის სახელზე რეგისტრაცია და ამდენად, იგი არ შეიძლება ჩაითვალოს მოტყუებულად.
პეტრეს მხრიდან ტყუილს, არც შემდეგ ჰქონია ადგილი (სახლის ფაქტობრივი გაყიდვის შემდეგ), ამ დასკვნის საფუძველს იძლევა შემდეგი ფაქტი: სახლის შეკეთება ვასომ ისე განახორციელა, რომ ამაზე პეტრესგან თანხმობა არ მიუღია არც მას შემდეგ, რაც ფაქტობრივად შეიძინა იგი. უფრო მეტიც, არც კი შეატყობინა პეტრეს, რომ აპირებდა სახლის შეკეთებას, რომელიც ჯერ კიდევ პეტრეს საკუთრებაში ითვლებოდა. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ მან საკუთარ თავზე აიღო რემონტთან დაკავშირებული ხარჯებიც და მისგან გამომდინარე შედეგებიც.
ვასოს, პეტრესთან შეთანხმებით რომ გაეკეთებინა სახლის რემონტი, (რამაც რამდენადმე გაზარდა მისი ღირებულება), მაშინ პეტრეს მიერ, ვასოს თანხმობის გარეშე, ამ სახლის სხვა პირზე გაყიდვა, ხოლო შემდეგ კი რემონტში გაწეული ხარჯის დაბრუნებაზე უარის თქმა ნამდვილად მოგვცემდა სსკ 185-ე მუხლის შემადგენლობას. ამ შემთხვევაში, ყველა საფუძველი იქნებოდა იმის სამტკიცებლად, რომ პეტრეს თანხმობა სახლის რემონტზე ემსახურებოდა ვასოს მოტყუებას. კერძოდ, იგი მიმართული იყო ამ სახლის სხვა პირზე უფრო ადვილად გაყიდვისა და ვასოსათვის ქონებრივი ზიანის მიყენებისკენ. ანუ ამ შემთხვევაში სახეზე იქნებოდა მოტყუება.
საბოლოოდ, უნდა ითქვას, რომ პეტრეს ქმედებაში არაა დანაშაულის ნიშნები და სახეზეა მხოლოდ სამოქალაქო სამართალდარღვევა.
ამდენად, ერთმანეთისაგან უნდა გაიმიჯნოს ფაქტობრივად და იურიდიულად გაყიდული ნივთის მეორედ გაყიდვის შემთხვევა.
იურიდიულად გაყიდული ნივთის გაყიდვა სხვა პირზე თაღლითობაა, სადაც სადავოა მხოლოდ პირის დაზარალებულად ცნობის საკითხი. თუ ვინ ჩაითვალოს დაზარალებულად, ეს საკითხი უნდა გადაწყდეს იმის მიხედვით, იყო თუ არა ნივთის მეორედ მყიდველი კეთილსინდისიერი შემძენი.
რაც შეეხება ფაქტობრივად გაყიდული ნივთის გაყიდვას სხვა პირზე, საკითხს უნდა მივუდგეთ დიფერენცირებულად.
კერძოდ, იმ შემთხვევაში, როცა ნივთის მეორედ გაყიდვის შემდეგ, მის თავდაპირველ მყიდველს სთავაზობენ ნივთის შეძენისას დახარჯული ფულის უკან დაბრუნებას, ქმედება თაღლითობად ვერ დაკვალიფიცირდება, რადგან სახეზე არაა მოტყუება, რაც წინ უძღოდა ქმედებას. ქმედების თაღლითობად კვალიფიკაციის საკითხი მაშინ შეიძლება დაისვას, თუკი თავდაპირველ მყიდველს მესაკუთრე არ უბრუნებს ფაქტობრივი შეძენისას გადახდილ თანხას.
5. სასამართლო
პრაქტიკის ანალიზი
მხარეებს შორის სათანადო წესით ხელშეკრულების დადება, უფრო მეტიც, მიღებული თანხის ნაწილის ნებაყოფლობით დაბრუნებაც არ გამორიცხავს ქმედების თაღლითობად კვალიფიკაციას, თუკი ყველაფერი ეს ემსახურება პირისადმი ნდობის მოპოვებას და ამ გზით მის მოტყუებას.
ხოლო, უკეთუ ვერ დამტკიცდება, რომ მოტყუება წინ უძღოდა ქონების დაუფლებას, მაშინ, სახეზეა მხოლოდ სამოქალაქო სამართალდარღვევა.
მაგალითი:
საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატამ 2004 წლის 28 სექტემბერს განიხილა საკასაციო საჩივარი თბილისის საოლქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა სასამართლო კოლეგიის განაჩენზე, რითაც თოთიბაძე ცნობილ იქნა დამნაშავედ თაღლითობაში.1
საქმის მასალებით დადგინდა შემდეგი:
თოთიბაძე 1995 წლის დეკემბერში ჩავიდა გერმანიაში, სადაც გაიცნო ერთ-ერთი გერმანული კომპანიის პრეზიდენტი კინტერაია. მას წარუდგა როგორც ევროპაში ცნობილი, წარმატებული ბიზნესმენი, ბრიტანეთის კუნძულ მენზე რეგისტრირებული ერთ-ერთი შპს-ს პრეზიდენტი და განუცხადა, რომ მიზნად ისახავდა საქართველოს ეკონომიკის აღორძინებას.
მანვე იმავე დღეს ამ გერმანულ კომპანიასთან გააფორმა კორპორაციული გარანტია იმის შესახებ, რომ აღნიშნული კომპანიისგან უპროცენტო კრედიტის მიღების შემთხვევაში, თანხებს გამოიყენებდა საქართველოში განხორციელებული სხვადასხვა კონკრეტული პროექტების („ენერგია – 1“, ენერგია -2“ და სხვ.) ინვენსტირებისათვის.
კინტერაია ენდო მას და 200 000 აშშ დოლარი გადარიცხა ქართულ ბანკში თოთიბაძის შპს-ს ანგარიშზე, ხოლო 305 000 აშშ დოლარი გადაურიცხა ლიხტენშტეინში ამავე კომპანიის ანგარიშზე (სულ გადარიცხა 505 000 აშშ დოლარი).
თოთიბაძე განაგრძნობდა კინტერაიას მოტყუებას და იმისათვის, რომ მას ეჭვი არ შეპარვოდა მის კრედიტუნარიანობაში, გადარიცხული თანხიდან რამდენიმე თვის შემდეგ 10 000 აშშ დოლარი დაუბრუნა კრედიტორს. თანხის დანარჩენი ნაწილი კი მიისაკუთრა.
ამის შემდეგ, თოთიბაძემ ჯერ თბილისში, შემდეგ ზუგდიდში, ამავე გზით, კიდევ მოატყუა არაერთი პირი (როგორც ფიზიკური, ისე იურიდიული პირი) და საქართველოს ეკონომიკის ასაღორძინებლად, თითოეულისგან, კრედიტის სახით მიიღო სოლიდური თანხა. ამასთან, ყველა მათგანთან (სულ 17 ეპიზოდი) დადებული იყო სათანადო წესით გაფორმებული ხელშეკრულება. ხელშეკრულებით ნაკისრ ვალდებულებას იგი არ ასრულებდა და თანხას ისაკუთრებდა.
საკასაციო პალატამ ძალაში დატოვა საოლქო სასამართლოს განაჩენი და დადასტურებულად ცნო თაღლითობის ჩადენა.
საკასაციო პალატის ეს გადაწყვეტილება კანონირია, რადგან ის ფაქტი, რომ მსჯავრდებული ყველა პირთან აფორმებდა სათანადო ხელშეკრულებას, სრულებით არ ნიშნავს იმას, რომ მას არ ჰქონდა მათი მოტყუების განზრახვა. ხელშეკრულების დადება ემსახურებოდა ფიზიკურ პირებთან ნდობაში შესვლას.
რაც შეეხება იურიდიულ პირებს, მათთან ხელშეკრულების დადება აუცილებელი წინაპირობა იყო არა მხოლოდ მათი მოტყუებისათვის, არამედ ბანკში მის ანგარიშზე თანხის გადარიცხვისათვის და ეს მან კარგად იცოდა.
რაც შეეხება გერმანელი ბიზნესმენის მიერ გადარიცხული თანხის ნაწილის (10 000 აშშ დოლარი) უკან დაბრუნებას გადარიცხვიდან რამდენიმე თვის შემდეგ, იგი ემსახურებოდა ნდობის მოპოვების მიზანს, რათა მის მიმართ არ გაჩენილიყო ეჭვი და წარმატებით გაეგრძელებინა მოტყუება. მით უმეტეს, 505 000 აშშ დოლარიდან 10 000 აშშ დოლარი არ იყო თოთიბაძისთვის „დიდი დანაკარგი“.
როგორც ვხედავთ, არა თუ ფიზიკურ პირებს შორის შინაურულად დადებული ხელშეკრულება, არამედ იურიდიულ პირებს შორის სათანადო წესით დადებული ხელშეკრულებაც არ გამორიცხავს ქმედების თაღლითობად კვალიფიკაციას.
მეორე მაგალითი (თაღლითობისა და მითვისების, თაღლითობისა და სსკ 185-ე მუხლის გამიჯვნა):
საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატამ 2009 წლის 21 იანვარს განიხილა თაღლითობაში მსჯავრდებულ შ. ხ-ძის საკასაციო საჩივარი თბილისის სააპელაციო სასამართლოს 2008 წლის 13 ივნისის განაჩენზე.2
სასამართლომ დადგენილად ცნო შემდეგი ფაქტობრივი გარემოება:
მსჯავრდებული შ. ხ-ძე 2004 წლიდან მუშაობდა სს „პროკრედიტ ბანკის“ ცენტრალური ფილიალის მარნეულის განყოფილებაში აგროსესხების მიმართულებით საკრედიტო ექსპერტად და სამსახურებრივად ემორჩილებოდა უფროს საკრედიტო ექსპერტ გ. მ-ძეს, რომელსაც თავის მხრივ ევალებოდა, ორგანიზება გაეკეთებინა და სხვა ექსპერტებთან ერთად ყველა შესაძლო ღონისძიება გაეტარებინა ვადაგადაცილებული და პრობლემური სესხების ამოსაღებად. პრობლემის შემთხვევაში კი ეცნობებინა ბანკის ფილიალის მმართველისა და საკრედიტო მენეჯერისათვის.
2005 წელს ბანკის გენერალური დირექტორის მოადგილის ბრძანების შესაბამისად, დადგინდა ინსტრუქცია, რომლის თანახმადაც ფულის მიღება ბანკის კლიენტებისგან შეიძლებოდა განხორციელებულიყო ხელზე, თუ სახეზე იყო სხვადასხვა არაორდინალური შემთხვევა: ა) თუ მსესხებელი ვერ ახერხებდა ბანკში მოსვლას ჯანმრთელობის მდგომარეობის ან სხვა ობიექტური მიზეზის გამო; ბ) თუ მსესხებელი გამოცხადდებოდა ბანკში დაგვიანებით (სალაროს დახურვის შემდეგ); ასევე ინსტრუქციაში მითითებულ სხვა შემთხვევაში.
ამ დროს მსესხებლისგან ნაღდი ფულის მიღება უნდა მომხდარიყო მიღება-ჩაბარების აქტით, რაც უნდა შემდგარიყო სამ ეგზემპლარად. შევსებული და ხელმოწერილი აქტის ერთი ეგზემპლარი უნდა ჩაბარებოდა მსესხებელს, მეორე უნდა ჩაკერებულიყო მსესხებლის საკრედიტო ფაილში, ხოლო მესამე უნდა გადასცემოდა ოპერაციონისტს, რის საფუძველზეც იგი შეძლებდა მიღებული თანხის შეტანის რეგისტრაციას. მიღებული თანხის შეტანა მსესხებლის ანგარიშზე უნდა განხორციელებულიყო არაუგვიანეს მეორე სამუშაო დღისა.
გ. მ-ძემ და შ. ხ-ძემ ბოროტად გამოიყენეს რა მათზე მინიჭებული უფლებამოსილება, სულ 125 მსესხებლისგან ამოღებული 329 187 ლარიდან და 20 301 აშშ დოლარიდან შესაბამის ანგარიშზე არ შეიტანეს და მიისაკუთრეს 318 717 ლარი და 20 063 აშშ დოლარი.
ისინი მსესხებლისაგნ იღებდნენ თანხას, ავსებდნენ აქტის მხოლოდ ერთ ეგზემპლარს და აძლევდნენ მას მსესხებელს, ხოლო თანხის უდიდეს ნაწილს ისაკუთრებდნენ. ანგარიშზე, ან მხოლოდ მისი მიზერული ნაწილი შეჰქონდათ, ან საერთოდ არ შეჰქონდათ.
მათი ქმედება როგორც გამოძიების ეტაპზე, ისე პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ დაკვალიფიცირდა თაღლითობად, რაც ჩადენილია სამსახურებრივი მდგომარეობის გამოყენებით, დიდი ოდენობით.
ამ კვალიფიკაციას არ დაეთანხმა როგორც სააპელაციო, ისე საკასაციო ინსტანცია, რაც აღინიშნა მათ მიერ გამოტანილ გადაწყვეტილებაში, რადგან სახეზეა მითვისება. თუმცა იქვე აღინიშნა, რომ ვინაიდან სსკ 182-ე მუხლით გათვალისწინებული დანაშაული უფრო მძიმე კატეგორიის დანაშაულს წარმოადგენს, ქმედების კვალიფიკაცია უცვლელად დარჩება.3
საკითხავია, რომელი მოსაზრებაა სწორი – ჩადენილია თაღლითობა სამსახურებრივი მდგომაროების გამოყენებით, თუ მითვისება, ჩადენილი იგივე დამამძიმებელ გარემოებაში?
სწორია სააპელაციო და საკასაციო ინსტანციის აზრი, რომ სახეზეა მითვისება, ჩადენილი სამსახურებრივი მდგომარეობის გამოყენებით.
როგორც საქმის მასალებიდან ირკვევა, შ. ხ-ძე ბანკის მსესხებლებისაგან იღებდა რა შესაბამის თანხას, სათანადო წესით ავსებდა ხელმოწერილ და ბეჭედდასმული აქტის ერთ ეგზემპლარს, რომელსაც აძლევდა მსესხებელს.
ამ მომენტიდან შ.ხ-ძის ხელში გადასული თანხა იურიდიულად ითვლება მის მართლზომიერ მფლობელობაში არსებულად, რადგან მან მოქალაქისგან თანხა მიიღო შესაბამისი ინსტრუქციის საფუძველზე შედგენილი აქტით. ხოლო, ეს აქტი ჩააბარა მოქალაქეს მისი მიღების დასტურად (სხვა საკითხია, რამდენი ეგზემპლარი შეადგინა). ის ფაქტი, რომ იგი მხოლოდ ერთ ეგზემპლარს ადგენდა, მიღებული თანხის ფლობის მართლზომიერებას არ გამორიცხავს, რადგან თანხის კანონიერად მიღების დამადასტურებელი ერთი დოკუმენტი სახეზეა. იგი დანარჩენ ორ აქტს არ ავსებდა იმიტომ, რომ ადვილად დაეფარა თანხის მისაკუთრების ფაქტი.
რადგან ეს თანხა უკვე მის მართლზომიერ მფლობელობაშია (თუმცა, რა თქმა უნდა, არა საკუთრებაში), მისი მისაკუთრება გვაძლევს არა თაღლითობის, არამედ მითვისების შემადგენლობას.
აქვე კიდევ ერთხელ უნდა ითქვას, რომ მითვისება არ გამორიცხავს მოტყუების გარკვეული ელემენტების არსებობას, როგორც ამას ადგილი ჰქონდა მოცემულ შემთხვევაში. კერძოდ, შ. ხ-ძე ადგენდა მხოლოდ ერთ აქტს, უმალავდა ბანკის ხელმძღვანელობას, რომ კლინტებისგან აღებული ჰქონდა თანხა და მხოლოდ მისი მიზერული ნაწილი შეჰქონდა მათ ანგარიშზე, დიდ ნაწილს კი ითვისებდა.
მთავარი აქ ისაა, რომ შესაბამისი აქტის გამოწერის საფუძველზე მიღებული თანხა იმყოფებოდა მის მართლზომიერ მფლობელობაში, როგორც ბანკის წარმომადგენლისა.
საკითხავია: ხომ არაა სახეზე ქონებრივი დაზიანება მოტყუებით – სსკ 185-ე მუხლი?
მსჯავრდებულის ადვოკატმა მოითხოვა ამ საქმის სსკ 185-ე მუხლზე გადაკვალიფიცირება, რაც შემდგნაირად დაასაბუთა:
სსკ 185-ე მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულის ობიექტური მხარე გამოიხატება იმაში, რომ დამნაშავე მესაკუთრის ნდობას იყენებს ბოროტად, ატყუებს და ამით მას ქონებრივად აზიანებს. თუ თაღლითობისა და დაუფლების ნებისმიერი ფორმისას დამნაშავე პირდაპირ იღებს მესაკუთრის ან ქონებრივი მფლობელისგან ქონების უშუალო ნაწილს, აქ მდგომარეობა სხვაგვარადაა. კერძოდ, შრომითი ხელშეკრულების დადების შემდეგ უჩნდება დამნაშავეს სურვილი, ქონების მეპატრონეს დააკლოს კუთვნილი თანხა.4
განსახილველი შემთხვევა ერთი შეხედვით მართლაც ჰგავს სსკ 185-ე მუხლით გათვალისწინებულ დანაშაულს – ქონებრივი დაზიანება მოტყუებით – მსჯავრდებულმა ბანკში არ გადარიცხა შესაბამისი თანხა, თუმცა ბანკის ფონდებიდან არაფერი ამოუღია, არ შეუმცირებია მისი ფულადი ფონდები.
ამის მიუხედავად, სახეზე არაა ქონებრივი დაზიანება მოტყუებით.
რატომ?
ამ დანაშაულისთვის სხვა ნიშნებთან ერთად, დამახასიათებელია კიდევ ერთი თავისებურება – თუ დამნაშავე ფაქტზე არ იქნა მხილებული, შემდეგში მის მიერ გაცემული რაიმე სახის დოკუმენტი (აქ არ იგულისხმება ამოღებული ვიდეო-მასალა), რითაც დადასტურდება მის მიერ შემოსავლის მიღება და მისაკუთრება, არ არსებობს. ამდენად, საქმის გახსნა ძირითადად მოწმეთა ჩვენებაზეა დამყარებული, რაც აძნელებს მტკიცების პროცესს.
მაგალითად, არაა გაცემული ბილეთები, რაც ადასტურებს შესაბამისი თანხის მიღებას. არაა გაცემული ქვითარი, ან აქტი, რითაც დასტურდება თანხისა, თუ სხვა სახის ქონების გადასვლა დამნაშავის ხელში. ანდა დამნაშავე სხვაგვარად აზარალებს პირს (მაგ. არ იხდის ტაქსის მომსახურების საფასურს) და სხვ.
მოცემულ შემთხვევაში კი მსჯავრდებულის მიერ გაცემული იყო სათანადო წესით შედგენილი აქტი, რაც ადასტურებდა მის მიერ მოქალაქეებისგან შესაბამისი თანხის მიღებას. ეს კი, როგორც აღინიშნა, იმას ნიშნავს, რომ ეს თანხა უკვე მის მართლზომიერ მფლობელობაში იყო, როგორც ბანკის წარმომადგენლისა. შესაბამისად, ეს თანხა იურიდიულად (თუმცა არა ფაქტობრივად) უკვე ბანკის ფონდებში რიცხულად ითვლება, რადგან იგი ბანკის წარმომადგენლის ხელში აღმოჩნდა თავად ამ ბანკის ნებართვითა და შესაბამისი ნორმატიული აქტის საფუძველზე.
როცა პირი ისაკუთრებს სხვის მიერ მის (ამ შემთხვევაში ბანკის მიერ) მართლზომიერ მფლობელობაში გადაცემულ ქონებას, სახეზეა მითვისება.
სამსახურებრივი მდ
თაღლითობის გამიჯვნა ხელშეკრულებით ნაკისრი ვალდებულების შეუსრულებლობისათვის სამოქალაქო პასუხისმგებლობისაგან
ავტორი: ნონა თოდუა,
სამართლის დოქტორი, პროფესორი (თსუ)
1. სასამართლო პრაქტიკაში მწვავედ დგას საკითხი: როგორ გავმიჯნოთ თაღლითობა და სამოქალაქო სამართალდარღვევა?
სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ხელშეკრულებით ნაკისრი ვალდებულების შეუსრულებლობისათვის როდის დგება, როგორც სისხლისსამართლებრივი (სსკ 180-ე მუხლით), ისე სამოქალაქო პასუხისმგებლობა, ხოლო როდისაა სახეზე მხოლოდ სამოქალაქოსამართლებრივი პასუხისმგებლობა?
ქმედების თაღლითობად კვალიფიკაციისთვის აუცილებელია, მოტყუების ხერხი წინ უძღოდეს სხვისი ნივთის დაუფლებას. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, მოტყუება გამოყენებული უნდა იყოს მანამ, სანამ პირი დაეუფლება სხვის ნივთს ან ქონებრივ უფლებას. ე.ი. მოტყუებასა და სხვისი ნივთის დაუფლებას შორის უნდა არსებობდეს მიზეზობრივი კავშირი.
ამის დასადგენად, ერთმანეთისგან უნდა გაიმიჯნოს ნივთის „ხელში ჩაგდება“ და მისი „დაუფლება“. ნივთის დაუფლებას, როგორც წესი, წინ უძღვის მისი ხელში ჩაგდება, რა დროსაც პირი უკვე ფლობს მას, ასევე არაა გამორიცხული, მას შეეძლოს ისარგებლოს ამ ნივთით.
თუმცა, განსხვავებით დაუფლებისაგან, ხელში ჩაგდების დროს, პირს ჯერ არ შეუძლია ამ ნივთის განკარგვა (მისი გამოყენებით რაიმე საგნის შეძენა, მისი გაყიდვა, გაცვლა და ა.შ.).
ამდენად, დაუფლება დაკავშირებულია ნივთის განკარგვის (ანუ იურიდიული ბედის გადაწყვეტის) ფაქტობრივ შესაძლებლობასთან, რასაც ადგილი არა აქვს ნივთის ხელში ჩაგდებისას. მაგალითად, პეტრემ გადაწყვიტა მოტყუებით დაუფლებოდა ვასოს ფულად დანაზოგს. ამ მიზნით, იგი მივიდა ვასოსთან სახლში და სთხოვა 20 000 აშშ დოლარი მიეცა სესხად. ამასთან, დაარწმუნა იგი, რომ ერთ წელიწადში დაუბრუნებდა ვალს. ვასომ იქვე, ბინაში გადასცა პეტრეს ეს თანხა.
მართალია, პეტრემ უკვე ხელში ჩაიგდო ფული, მაგრამ მას ჯერ არ აქვს მისი განკარგვის ფაქტობრივი შესაძლებლობა, ე.ი. ჯერ არაა დაუფლებული სხვის ნივთს; სახეზეა თაღლითობის მცდელობა. თაღლითობის დამთავრებული შემადგენლობა სახეზე იქნება მაშინ, როცა პეტრე ფულთან ერთად დატოვებს ვასოს სახლს და მიიღებს ამ თანხის განკარგვის შესაძლებლობას.
საკითხავია, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში როგორ შევიტყოთ, წინ უძღოდა თუ არა მოტყუება სხვისი ნივთის დაუფლებას?
სხვაგვარად რომ ვთქვათ, როგორ უნდა დამტკიცდეს, რომ პირს არ სურდა გარიგებით ნაკისრი ვალდებულების შესრულება და მისი სურვილი იყო მხოლოდ სხვისი ნივთის ან ქონებრივი უფლების მისაკუთრება?
ამისთვის გამოკვლეულ უნდა იქნას შემდეგი:
ა) რამდენად რეალური იყო შესასრულებლად ის გარიგება, რაც მან დადო სხვა პირთან, ვისგანაც ქონება მიიღო;
ბ) თუკი რეალური იყო შესასრულებლად, რამდენად შეეცადა იგი ამ ვალდებულების განხორციელებას და რაში გამოიხატა ეს მცდელობა;
გ) რამდენად რეალური იყო ის, რომ გარიგებით ნაკისრი ვალდებულების შეუსრულებლობის შემთხვევაში (მაგალითად, თუ ვერ შეძლებდა შეპირებული ბიზნესის წამოწყებას ან წარმართვას), იგი აპირებდა აენაზღაურებინა მიყენებული ზიანი, იმ თანხის უკან დაბრუნებით, რაც აიღო დაზარალებულისგან, ან ამ თანხის შესაბამისი ღირებულების სხვა ნივთის გადაცემით, ჰქონდა კი მას საამისო ქონება ან შემოსავალი.
2. შესაბამისი მაგალითები:
თავდაპირველად განვიხილოთ ისეთი შემთხვევა, როცა იმთავითვე არარეალურია ხელშეკრულებით ნაკისრი ვალდებულების შესრულება და დამნაშავემ ეს იცის.
მაგალითი: პეტრემ შექმნა შეზღუდული პასუხილმგებლობის საზოგადოება და მსურველებს ხელმისაწვდომ ფასებში, უცხოეთიდან ახალი, ძვირფასი ავტომობილების ჩამოყვანას დაპირდა-ზოგი მოდელის ფასი 20 000 აშშ-25 000 აშშ დოლარის ფარგლებში მერყეობდა.
მან ხელშეკრულება გააფორმა მრავალ კლიენტთან და შესაბამისი თანხაც მიიღო. როცა მოახლოვდა ა/მანქანების საქართველოში ჩამოსვლის დრო, პეტრემ მიატოვა თავისი შპს და დაემალა კლიენტებს (გაიქცა საზღვარგარეთ).
გამოძიებით გაირკვა, რომ იმ მარკის და გამოშვების ა/მანქანების არათუ საცალო, არამედ საბითუმო ფასი, რაზეც პეტრემ ხელშეკრულება დაუდო კლიენტებს 20 000 აშშ დოლარის ექვივალენტში, საზღვარგარეთის შესაბამის ქვეყნებში ღირდა სულ მცირე 60 000 აშშ დოლარი, ხოლო სხვა მარკის ა/მანქანები, კიდევ უფრო ძვირი.
შესაბამისად, აშკარაა, რომ პეტრე ვერ შეიძენდა მათ 20 000 ან 25 000 აშშ დოლარად. ამდენად, აზრს მოკლებულია იმის გარკვევა, უძღოდა თუ არა მოტყუება წინ მოქალაქეებისაგან თანხის აღებას – ეს საკითხი ისედაც ნათელია. შესაბამისად, მხედველობაში არ უნდა მივიღოთ პეტრეს ჩვენება იმის შესახებ, რომ იგი თავდაპირველად მართლაც აპირებდა ხელშეკრულებით ნაკისრი ვალდებულების შესრულებას, მაგრამ მოულოდნელი ფინანსური პრობლემის გამო გაკოტრდა და ვერ შეძლო მისი შესრულება.
3. ფულის სესხად აღების შემთხვევა
მაგალითი: პეტრემ, ერთი წლის ვადით, ვასოსაგან 10 000 აშშ დოლარი ისესხა იმ მოტივით, რომ ყიდულობდა ახალ ბინას და თანხა აკლდებოდა. დათქმული დროის დადგომის შემდეგ, მან რამდენჯერმე ითხოვა ვალის გადავადება, ხოლო ბოლოს, კონტაქტი გაწყვიტა ვასოსთან და ემალებოდა მას. კერძოდ, გამოიცვალა ტელეფონის ნომერი და საცხოვრებლად სხვაგან გადავიდა.
დადგინდა, რომ პეტრეს არც ჰქონია გადაწყვეტილი ბინის ყიდვა და არც შეუძენია იგი. თურმე მან ამ ფულით ბანკის ვალი გაისტუმრა, რადგან იპოთეკით დატვირთული ჰქონია ბინა და თუ ვალს არ გადაიხდიდა, ბინას დაკარგავდა.
ასევე დამტკიცდა, რომ მას და მის ოჯახს არ ჰქონია არავითარი შემოსავალი, რაც მას მისცემდა იმისი ვარაუდის საშუალებას, რომ ერთ წელიწადში (ან თუნდაც რამდენიმე წელიწადში) გადაიხდიდა ამ ვალს. მას ასეთი საშუალება რომ ჰქონოდა, საკუთარი თანხით გადაიხდიდა ბანკის ვალს და ბინის დაკარგვის საფრთხე არ შეექმნებოდა.
სახეზეა თაღლითობა, რადგან პეტრემ ფულის მისაღებად იცრუა (დამალა ბანკის ვალის ფაქტი და მოიგონა ბინის შეძენა. ასევე დამალა, რომ მის ოჯახს არ აქვს შემოსავალი) და შეცდომაში შეიყვანა ვასო. მას, ვასოსთვის საქმის ნამდვილი არსი რომ გაემხილა, ვასო მას ფულს არ ასესხებდა. ასევე, პეტრემ იცოდა, რომ ვერ შეძლებდა ფულის დაბრუნებას.
4. გაყიდული ნივთის ხელმეორედ გაყიდვის შემთხვევა
დოქტრინასა და სასამართლო პრაქტიკაში აღიარებულია, რომ უკვე გაყიდული ნივთის ხელმეორედ გაყიდვა თაღლითობაა.
მაგალითად, პეტრემ გაყიდა თავისი ავტომობილი და შესაბამისი თანხაც მიიღო მყიდველისაგან. სანამ მყიდველი ავტომობილს წაიყვანდა და ნასყიდობის ხელშეკრულება გაფორმდებოდა, პეტრემ სხვა პირზე გაყიდა ეს ავტომობილი და ნასყიდობაც გააფორმა. ამის შემდეგ, პეტრე პირველ მყიდველს დაემალა.
სახეზეა თაღლითობა. რაც შეეხება საკითხს, თუ ვინაა დაზარალებული ამ ორი მყიდველიდან, გადაწყდება შემდეგნაირად:
ა) თუკი მანქანის მეორედ მყიდველი არის კეთილსინდისიერი შემძენი, ნაყიდი ა/მანქანა დარჩება მას. ხოლო, დაზარალებულად ჩაითვლება მანქანის პირველი მყიდველი, რომელმაც სამოქალაქო წესით უნდა მოსთხოვოს მანქანის გამყიდველს გადახდილი თანხის უკან დაბრუნება, რა თქმა უნდა, მას ასევე აქვს უფლება, მოითხოვის მატერიალური კომპენსაცია მიყენებული მორალური ზიანისათვის.
ბ) თუკი მანქანის მეორე მყიდველი სხვადასხვა გარემოების გამო აღმოჩნდება არაკეთილსინდისიერი შემძენი, მაშინ მანქანა გადაეცემა პირველ მყიდველს, ხოლო, თაღლითობაში დაზარალებული იქნება მანქანის მეორე მყიდველი, რომელსაც შეუძლია სამოქალაქო წესით მანქანის გამყიდველს გადახდილი თანხის უკან დაბრუნება მოსთხოვის.
თუმცა, აქ დგას საკითხი: რას ნიშნავს გაყიდული ნივთის მეორედ გაყიდვა? როდის ჩაითვლება ნივთი გაყიდულად?
ამ საკითხის გადაწყვეტისათვის ერთმანეთისაგან უნდა გაიმიჯნოს:
ა) ნივთი, რომლის ნასყიდობისათვის არაა საჭირო შეძენილი ნივთის რეგისტრაცია საჯარო რეესტრში, ან მისი გადაფორმება ოფიციალური ორგანოს მეშვეობით, არამედ, საკმარისია მხარეებს შორის ანგარიშსწორება და ნივთის ფაქტობრივი გადაცემა მყიდველზე.
ბ) ნივთი (მაგალითად, მიწის ნაკვეთი), რომელიც შეძენილად ითვლება მისი საჯარო რეესტრში რეგისტრაციის მომენტიდან (ანდა ავტომობილი, რომელიც გაყიდულად ითვლება ნასყიდობის ხელშეკრულების სათანადო ორგანოში გაფორმების მომენტიდან). შესაბამისად, ნივთის ღირებულების გადახდა და მისი ფაქტობრივი გადასვლა შემძენის ხელში არაა საკმარისი იმისათვის, რომ ნასყიდობის ხელშეკრულება იურიდიულად დადებულად ჩაითვალოს, თუნდაც ფაქტობრივი შემძენი უკვე ფლობდეს მას და სარგებლობდეს ნივთით.
გაყიდული ნივთის მეორედ გაყიდვის შემთხვევა პრაქტიკაში უფრო გავრცელებულია ამ უკანასკნელ შემთხვევაში და შესაბამისად, ამ შემთხვევაში ეს საკითხი მეტად პრობლემურია.
შესაბამისი მაგალითი:
სოფლად მცხოვრებმა პეტრემ საცხოვრებელი სახლი, მიწის პატარა ნაკვეთით, მიჰყიდა ვასოს. ვასომ გადაუხადა მას შესაბამისი თანხა და ამ სახლში დაიწყო ცხოვრება.
ვასოს მოთხოვნით, პეტრეს ევალებოდა გაყიდულ სახლში არსებული ნივთების მთლიანად გატანა 6 თვის განმავლობაში. ამასთანავე ვასომ სახლის შეძენისთანავე მას გაუკეთა კაპიტალური რემონტი.
დრო გადიოდა და ვასომ სახლის ნასყიდობის ფაქტი ვერ დაარეგისტრირა საჯარო რეესტრში, რისი მიზეზიც იყო ის, რომ მას პირადი საბუთები წესრიგში არ ჰქონდა.
სახლის ფაქტობრივი გაყიდვიდან 5 თვის შემდეგ, ვასოსთან მივიდა ვინმე დავითი (სახლის თავდაპირველ მესაკუთრე პეტრეს თანხლებით) და აუწყა, რომ ერთი კვირის წინ ეს სახლი მან შეიძინა პეტრესგან და ნასყიდობის რეგისტრაციაც უკვე განახორციელა საჯარო რეესტრში. დავითმა შესაბამისი დოკუმენტი წარუდგინა ვასოს და მოსთხოვა სახლის დაცლა.
პეტრემ კი თავის მხრივ უთხრა ვასოს, რომ უკან უბრუნებდა იმ თანხას, რაც მას ამ სახლში ჰქონდა გადახდილი.
ვასოს შეკითხვაზე, თუ რატომ გაყიდა პეტრემ სახლი ხელმეორედ, მან უპასუხა, რომ ახალი მყიდველი მას უკეთეს პირობებს სთავაზობდა. კერძოდ, ნივთების გატანას 2 წლის განმავლობაში აცლიდა.
ვასომ უარი განაცხადა სახლის დაბრუნებაზე და ფულის მიღებაზე, რადგან მან სახლს გაუკეთა რემონტი, რითაც დამატებითი ხარჯი გასწია (7 000 აშშ დოლარი) და მოითხოვა ამ ხარჯის ანაზღაურებაც, რაზეც როგორც დავითმა, ისე პეტრემ უარით უპასუხეს.
საკითხავია: თუ შეიძლება პეტრეს ქმედების კვალიფიკაცია თაღლითობით?
ამ ქმედებაში თაღლითობის ნიშნები არაა ბინის გაყიდვის არც პირველ და არც მეორე შემთხვევაში. შესაბამისად, თაღლითობის მსხვერპლი არაა სახეზე არც პირველ და არც მეორე ეპიზოდში.
დავიწყოთ იმ საკითხის განხილვით, თუ რატომ არაა ვასო თაღლითობის მსხვერპლი:
ა) როცა პეტრემ პირველად გაყიდა ბინა, მან ვასოსგან აიღო შეთანხმებული თანხა და დაუთმო სახლი მას.
ბ) ის ფაქტი, რომ ვასომ ვერ შეძლო ფაქტობრივად ნაყიდი სახლის გადაფორმება თავის სახელზე, პეტრეს ბრალით არ იყო გამოწვეული. პეტრეს არ შეიძლება წინასწარ სცოდნოდა, რომ ვასო ნაყიდი სახლის გადაფორმებას გააჭიანურებდა. ამდენად, შეუძლებელია იმის მტკიცება, რომ მან თავიდანვე მოატყუა ვასო.
გ) შესაბამისად, მივიღეთ სიტუაცია, რომლის მიხედვით პეტრეს სახლი იურიდიულად არ გაყიდულა – მისი იურიდიული მესაკუთრე კვლავ პეტრე იყო.
დ) პეტრეს მიერ ფაქტობრივად გაყიდული სახლის სხვა პირზე გაყიდვისას, მისი მიზანი არ ყოფილა ორმაგი გამორჩენის ნახვა ერთი სახლის ორჯერ გაყიდვით – საქმის მასალებით დადგენილია, რომ პეტრემ ვასოს შესთავაზა გადახდილი ფულის უკან დაბრუნება, თუმცა ვასომ არ მიიღო ეს შეთავაზება.
ე) საქმის მასალებით არც ისაა დადგენილი, რომ პეტრემ სახლი მეორედ უფრო მეტ ფასში გაყიდა, რაც მას შეეძლო, რადგან მისი კაპიტალურად შეკეთების შემდეგ, სახლის ფასი რეალურად გაზრდილი იყო (თუმცა, ასეთი ფაქტი დადგენილიც რომ იყოს, ის ქმედების თაღლითობით კვალიფიკაციისათვის მაინც არ გამოდგება, რადგან თაღლითობისას მოტყუება წინ უნდა უძღოდეს სხვისი ნივთის დაუფლებას).
ვ) საბოლოოდ გამოვიდა, რომ პეტრეს სახლი იურიდიულად არ იყო გაყიდული და ამდენად, ადგილი არა აქვს გაყიდული ნივთის ხელმეორედ გაყიდვას – პეტრემ გაყიდა მის საკუთრებაში არსებული სახლი და მზად იყო უკან დაებრუნებინა ვასოსთვის გადახდილი თანხა.
ზ) რაც შეეხება იმ მატერიალურ დანახარჯს, რაც ვასომ გასწია სახლის შეკეთებაში, მისი დაბრუნება ვასოს უნდა მოეთხოვა სამოქალაქო წესით.
რატომ არაა თაღლითობის მსხვერპლი სახლის მეორედ შემძენი – დავითი?
საქმე ისაა, რომ ნასყიდობის ხელშეკრულების დადებამდე პეტრეს დავითისათვის არ დაუმალავს ინფორმაცია სახლის ფაქტობრივად გასხვისების შესახებ. რაც მთავარია, სახლის იურიდიული მესაკუთრე კვლავ პეტრე იყო. ამიტომაც დავითმა უპრობლემიდ შეძლო სახლის მის სახელზე რეგისტრაცია და ამდენად, იგი არ შეიძლება ჩაითვალოს მოტყუებულად.
პეტრეს მხრიდან ტყუილს, არც შემდეგ ჰქონია ადგილი (სახლის ფაქტობრივი გაყიდვის შემდეგ), ამ დასკვნის საფუძველს იძლევა შემდეგი ფაქტი: სახლის შეკეთება ვასომ ისე განახორციელა, რომ ამაზე პეტრესგან თანხმობა არ მიუღია არც მას შემდეგ, რაც ფაქტობრივად შეიძინა იგი. უფრო მეტიც, არც კი შეატყობინა პეტრეს, რომ აპირებდა სახლის შეკეთებას, რომელიც ჯერ კიდევ პეტრეს საკუთრებაში ითვლებოდა. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ მან საკუთარ თავზე აიღო რემონტთან დაკავშირებული ხარჯებიც და მისგან გამომდინარე შედეგებიც.
ვასოს, პეტრესთან შეთანხმებით რომ გაეკეთებინა სახლის რემონტი, (რამაც რამდენადმე გაზარდა მისი ღირებულება), მაშინ პეტრეს მიერ, ვასოს თანხმობის გარეშე, ამ სახლის სხვა პირზე გაყიდვა, ხოლო შემდეგ კი რემონტში გაწეული ხარჯის დაბრუნებაზე უარის თქმა ნამდვილად მოგვცემდა სსკ 185-ე მუხლის შემადგენლობას. ამ შემთხვევაში, ყველა საფუძველი იქნებოდა იმის სამტკიცებლად, რომ პეტრეს თანხმობა სახლის რემონტზე ემსახურებოდა ვასოს მოტყუებას. კერძოდ, იგი მიმართული იყო ამ სახლის სხვა პირზე უფრო ადვილად გაყიდვისა და ვასოსათვის ქონებრივი ზიანის მიყენებისკენ. ანუ ამ შემთხვევაში სახეზე იქნებოდა მოტყუება.
საბოლოოდ, უნდა ითქვას, რომ პეტრეს ქმედებაში არაა დანაშაულის ნიშნები და სახეზეა მხოლოდ სამოქალაქო სამართალდარღვევა.
ამდენად, ერთმანეთისაგან უნდა გაიმიჯნოს ფაქტობრივად და იურიდიულად გაყიდული ნივთის მეორედ გაყიდვის შემთხვევა.
იურიდიულად გაყიდული ნივთის გაყიდვა სხვა პირზე თაღლითობაა, სადაც სადავოა მხოლოდ პირის დაზარალებულად ცნობის საკითხი. თუ ვინ ჩაითვალოს დაზარალებულად, ეს საკითხი უნდა გადაწყდეს იმის მიხედვით, იყო თუ არა ნივთის მეორედ მყიდველი კეთილსინდისიერი შემძენი.
რაც შეეხება ფაქტობრივად გაყიდული ნივთის გაყიდვას სხვა პირზე, საკითხს უნდა მივუდგეთ დიფერენცირებულად.
კერძოდ, იმ შემთხვევაში, როცა ნივთის მეორედ გაყიდვის შემდეგ, მის თავდაპირველ მყიდველს სთავაზობენ ნივთის შეძენისას დახარჯული ფულის უკან დაბრუნებას, ქმედება თაღლითობად ვერ დაკვალიფიცირდება, რადგან სახეზე არაა მოტყუება, რაც წინ უძღოდა ქმედებას. ქმედების თაღლითობად კვალიფიკაციის საკითხი მაშინ შეიძლება დაისვას, თუკი თავდაპირველ მყიდველს მესაკუთრე არ უბრუნებს ფაქტობრივი შეძენისას გადახდილ თანხას.
5. სასამართლო
პრაქტიკის ანალიზი
მხარეებს შორის სათანადო წესით ხელშეკრულების დადება, უფრო მეტიც, მიღებული თანხის ნაწილის ნებაყოფლობით დაბრუნებაც არ გამორიცხავს ქმედების თაღლითობად კვალიფიკაციას, თუკი ყველაფერი ეს ემსახურება პირისადმი ნდობის მოპოვებას და ამ გზით მის მოტყუებას.
ხოლო, უკეთუ ვერ დამტკიცდება, რომ მოტყუება წინ უძღოდა ქონების დაუფლებას, მაშინ, სახეზეა მხოლოდ სამოქალაქო სამართალდარღვევა.
მაგალითი:
საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატამ 2004 წლის 28 სექტემბერს განიხილა საკასაციო საჩივარი თბილისის საოლქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა სასამართლო კოლეგიის განაჩენზე, რითაც თოთიბაძე ცნობილ იქნა დამნაშავედ თაღლითობაში.1
საქმის მასალებით დადგინდა შემდეგი:
თოთიბაძე 1995 წლის დეკემბერში ჩავიდა გერმანიაში, სადაც გაიცნო ერთ-ერთი გერმანული კომპანიის პრეზიდენტი კინტერაია. მას წარუდგა როგორც ევროპაში ცნობილი, წარმატებული ბიზნესმენი, ბრიტანეთის კუნძულ მენზე რეგისტრირებული ერთ-ერთი შპს-ს პრეზიდენტი და განუცხადა, რომ მიზნად ისახავდა საქართველოს ეკონომიკის აღორძინებას.
მანვე იმავე დღეს ამ გერმანულ კომპანიასთან გააფორმა კორპორაციული გარანტია იმის შესახებ, რომ აღნიშნული კომპანიისგან უპროცენტო კრედიტის მიღების შემთხვევაში, თანხებს გამოიყენებდა საქართველოში განხორციელებული სხვადასხვა კონკრეტული პროექტების („ენერგია – 1“, ენერგია -2“ და სხვ.) ინვენსტირებისათვის.
კინტერაია ენდო მას და 200 000 აშშ დოლარი გადარიცხა ქართულ ბანკში თოთიბაძის შპს-ს ანგარიშზე, ხოლო 305 000 აშშ დოლარი გადაურიცხა ლიხტენშტეინში ამავე კომპანიის ანგარიშზე (სულ გადარიცხა 505 000 აშშ დოლარი).
თოთიბაძე განაგრძნობდა კინტერაიას მოტყუებას და იმისათვის, რომ მას ეჭვი არ შეპარვოდა მის კრედიტუნარიანობაში, გადარიცხული თანხიდან რამდენიმე თვის შემდეგ 10 000 აშშ დოლარი დაუბრუნა კრედიტორს. თანხის დანარჩენი ნაწილი კი მიისაკუთრა.
ამის შემდეგ, თოთიბაძემ ჯერ თბილისში, შემდეგ ზუგდიდში, ამავე გზით, კიდევ მოატყუა არაერთი პირი (როგორც ფიზიკური, ისე იურიდიული პირი) და საქართველოს ეკონომიკის ასაღორძინებლად, თითოეულისგან, კრედიტის სახით მიიღო სოლიდური თანხა. ამასთან, ყველა მათგანთან (სულ 17 ეპიზოდი) დადებული იყო სათანადო წესით გაფორმებული ხელშეკრულება. ხელშეკრულებით ნაკისრ ვალდებულებას იგი არ ასრულებდა და თანხას ისაკუთრებდა.
საკასაციო პალატამ ძალაში დატოვა საოლქო სასამართლოს განაჩენი და დადასტურებულად ცნო თაღლითობის ჩადენა.
საკასაციო პალატის ეს გადაწყვეტილება კანონირია, რადგან ის ფაქტი, რომ მსჯავრდებული ყველა პირთან აფორმებდა სათანადო ხელშეკრულებას, სრულებით არ ნიშნავს იმას, რომ მას არ ჰქონდა მათი მოტყუების განზრახვა. ხელშეკრულების დადება ემსახურებოდა ფიზიკურ პირებთან ნდობაში შესვლას.
რაც შეეხება იურიდიულ პირებს, მათთან ხელშეკრულების დადება აუცილებელი წინაპირობა იყო არა მხოლოდ მათი მოტყუებისათვის, არამედ ბანკში მის ანგარიშზე თანხის გადარიცხვისათვის და ეს მან კარგად იცოდა.
რაც შეეხება გერმანელი ბიზნესმენის მიერ გადარიცხული თანხის ნაწილის (10 000 აშშ დოლარი) უკან დაბრუნებას გადარიცხვიდან რამდენიმე თვის შემდეგ, იგი ემსახურებოდა ნდობის მოპოვების მიზანს, რათა მის მიმართ არ გაჩენილიყო ეჭვი და წარმატებით გაეგრძელებინა მოტყუება. მით უმეტეს, 505 000 აშშ დოლარიდან 10 000 აშშ დოლარი არ იყო თოთიბაძისთვის „დიდი დანაკარგი“.
როგორც ვხედავთ, არა თუ ფიზიკურ პირებს შორის შინაურულად დადებული ხელშეკრულება, არამედ იურიდიულ პირებს შორის სათანადო წესით დადებული ხელშეკრულებაც არ გამორიცხავს ქმედების თაღლითობად კვალიფიკაციას.
მეორე მაგალითი (თაღლითობისა და მითვისების, თაღლითობისა და სსკ 185-ე მუხლის გამიჯვნა):
საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატამ 2009 წლის 21 იანვარს განიხილა თაღლითობაში მსჯავრდებულ შ. ხ-ძის საკასაციო საჩივარი თბილისის სააპელაციო სასამართლოს 2008 წლის 13 ივნისის განაჩენზე.2
სასამართლომ დადგენილად ცნო შემდეგი ფაქტობრივი გარემოება:
მსჯავრდებული შ. ხ-ძე 2004 წლიდან მუშაობდა სს „პროკრედიტ ბანკის“ ცენტრალური ფილიალის მარნეულის განყოფილებაში აგროსესხების მიმართულებით საკრედიტო ექსპერტად და სამსახურებრივად ემორჩილებოდა უფროს საკრედიტო ექსპერტ გ. მ-ძეს, რომელსაც თავის მხრივ ევალებოდა, ორგანიზება გაეკეთებინა და სხვა ექსპერტებთან ერთად ყველა შესაძლო ღონისძიება გაეტარებინა ვადაგადაცილებული და პრობლემური სესხების ამოსაღებად. პრობლემის შემთხვევაში კი ეცნობებინა ბანკის ფილიალის მმართველისა და საკრედიტო მენეჯერისათვის.
2005 წელს ბანკის გენერალური დირექტორის მოადგილის ბრძანების შესაბამისად, დადგინდა ინსტრუქცია, რომლის თანახმადაც ფულის მიღება ბანკის კლიენტებისგან შეიძლებოდა განხორციელებულიყო ხელზე, თუ სახეზე იყო სხვადასხვა არაორდინალური შემთხვევა: ა) თუ მსესხებელი ვერ ახერხებდა ბანკში მოსვლას ჯანმრთელობის მდგომარეობის ან სხვა ობიექტური მიზეზის გამო; ბ) თუ მსესხებელი გამოცხადდებოდა ბანკში დაგვიანებით (სალაროს დახურვის შემდეგ); ასევე ინსტრუქციაში მითითებულ სხვა შემთხვევაში.
ამ დროს მსესხებლისგან ნაღდი ფულის მიღება უნდა მომხდარიყო მიღება-ჩაბარების აქტით, რაც უნდა შემდგარიყო სამ ეგზემპლარად. შევსებული და ხელმოწერილი აქტის ერთი ეგზემპლარი უნდა ჩაბარებოდა მსესხებელს, მეორე უნდა ჩაკერებულიყო მსესხებლის საკრედიტო ფაილში, ხოლო მესამე უნდა გადასცემოდა ოპერაციონისტს, რის საფუძველზეც იგი შეძლებდა მიღებული თანხის შეტანის რეგისტრაციას. მიღებული თანხის შეტანა მსესხებლის ანგარიშზე უნდა განხორციელებულიყო არაუგვიანეს მეორე სამუშაო დღისა.
გ. მ-ძემ და შ. ხ-ძემ ბოროტად გამოიყენეს რა მათზე მინიჭებული უფლებამოსილება, სულ 125 მსესხებლისგან ამოღებული 329 187 ლარიდან და 20 301 აშშ დოლარიდან შესაბამის ანგარიშზე არ შეიტანეს და მიისაკუთრეს 318 717 ლარი და 20 063 აშშ დოლარი.
ისინი მსესხებლისაგნ იღებდნენ თანხას, ავსებდნენ აქტის მხოლოდ ერთ ეგზემპლარს და აძლევდნენ მას მსესხებელს, ხოლო თანხის უდიდეს ნაწილს ისაკუთრებდნენ. ანგარიშზე, ან მხოლოდ მისი მიზერული ნაწილი შეჰქონდათ, ან საერთოდ არ შეჰქონდათ.
მათი ქმედება როგორც გამოძიების ეტაპზე, ისე პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ დაკვალიფიცირდა თაღლითობად, რაც ჩადენილია სამსახურებრივი მდგომარეობის გამოყენებით, დიდი ოდენობით.
ამ კვალიფიკაციას არ დაეთანხმა როგორც სააპელაციო, ისე საკასაციო ინსტანცია, რაც აღინიშნა მათ მიერ გამოტანილ გადაწყვეტილებაში, რადგან სახეზეა მითვისება. თუმცა იქვე აღინიშნა, რომ ვინაიდან სსკ 182-ე მუხლით გათვალისწინებული დანაშაული უფრო მძიმე კატეგორიის დანაშაულს წარმოადგენს, ქმედების კვალიფიკაცია უცვლელად დარჩება.3
საკითხავია, რომელი მოსაზრებაა სწორი – ჩადენილია თაღლითობა სამსახურებრივი მდგომაროების გამოყენებით, თუ მითვისება, ჩადენილი იგივე დამამძიმებელ გარემოებაში?
სწორია სააპელაციო და საკასაციო ინსტანციის აზრი, რომ სახეზეა მითვისება, ჩადენილი სამსახურებრივი მდგომარეობის გამოყენებით.
როგორც საქმის მასალებიდან ირკვევა, შ. ხ-ძე ბანკის მსესხებლებისაგან იღებდა რა შესაბამის თანხას, სათანადო წესით ავსებდა ხელმოწერილ და ბეჭედდასმული აქტის ერთ ეგზემპლარს, რომელსაც აძლევდა მსესხებელს.
ამ მომენტიდან შ.ხ-ძის ხელში გადასული თანხა იურიდიულად ითვლება მის მართლზომიერ მფლობელობაში არსებულად, რადგან მან მოქალაქისგან თანხა მიიღო შესაბამისი ინსტრუქციის საფუძველზე შედგენილი აქტით. ხოლო, ეს აქტი ჩააბარა მოქალაქეს მისი მიღების დასტურად (სხვა საკითხია, რამდენი ეგზემპლარი შეადგინა). ის ფაქტი, რომ იგი მხოლოდ ერთ ეგზემპლარს ადგენდა, მიღებული თანხის ფლობის მართლზომიერებას არ გამორიცხავს, რადგან თანხის კანონიერად მიღების დამადასტურებელი ერთი დოკუმენტი სახეზეა. იგი დანარჩენ ორ აქტს არ ავსებდა იმიტომ, რომ ადვილად დაეფარა თანხის მისაკუთრების ფაქტი.
რადგან ეს თანხა უკვე მის მართლზომიერ მფლობელობაშია (თუმცა, რა თქმა უნდა, არა საკუთრებაში), მისი მისაკუთრება გვაძლევს არა თაღლითობის, არამედ მითვისების შემადგენლობას.
აქვე კიდევ ერთხელ უნდა ითქვას, რომ მითვისება არ გამორიცხავს მოტყუების გარკვეული ელემენტების არსებობას, როგორც ამას ადგილი ჰქონდა მოცემულ შემთხვევაში. კერძოდ, შ. ხ-ძე ადგენდა მხოლოდ ერთ აქტს, უმალავდა ბანკის ხელმძღვანელობას, რომ კლინტებისგან აღებული ჰქონდა თანხა და მხოლოდ მისი მიზერული ნაწილი შეჰქონდა მათ ანგარიშზე, დიდ ნაწილს კი ითვისებდა.
მთავარი აქ ისაა, რომ შესაბამისი აქტის გამოწერის საფუძველზე მიღებული თანხა იმყოფებოდა მის მართლზომიერ მფლობელობაში, როგორც ბანკის წარმომადგენლისა.
საკითხავია: ხომ არაა სახეზე ქონებრივი დაზიანება მოტყუებით – სსკ 185-ე მუხლი?
მსჯავრდებულის ადვოკატმა მოითხოვა ამ საქმის სსკ 185-ე მუხლზე გადაკვალიფიცირება, რაც შემდგნაირად დაასაბუთა:
სსკ 185-ე მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულის ობიექტური მხარე გამოიხატება იმაში, რომ დამნაშავე მესაკუთრის ნდობას იყენებს ბოროტად, ატყუებს და ამით მას ქონებრივად აზიანებს. თუ თაღლითობისა და დაუფლების ნებისმიერი ფორმისას დამნაშავე პირდაპირ იღებს მესაკუთრის ან ქონებრივი მფლობელისგან ქონების უშუალო ნაწილს, აქ მდგომარეობა სხვაგვარადაა. კერძოდ, შრომითი ხელშეკრულების დადების შემდეგ უჩნდება დამნაშავეს სურვილი, ქონების მეპატრონეს დააკლოს კუთვნილი თანხა.4
განსახილველი შემთხვევა ერთი შეხედვით მართლაც ჰგავს სსკ 185-ე მუხლით გათვალისწინებულ დანაშაულს – ქონებრივი დაზიანება მოტყუებით – მსჯავრდებულმა ბანკში არ გადარიცხა შესაბამისი თანხა, თუმცა ბანკის ფონდებიდან არაფერი ამოუღია, არ შეუმცირებია მისი ფულადი ფონდები.
ამის მიუხედავად, სახეზე არაა ქონებრივი დაზიანება მოტყუებით.
რატომ?
ამ დანაშაულისთვის სხვა ნიშნებთან ერთად, დამახასიათებელია კიდევ ერთი თავისებურება – თუ დამნაშავე ფაქტზე არ იქნა მხილებული, შემდეგში მის მიერ გაცემული რაიმე სახის დოკუმენტი (აქ არ იგულისხმება ამოღებული ვიდეო-მასალა), რითაც დადასტურდება მის მიერ შემოსავლის მიღება და მისაკუთრება, არ არსებობს. ამდენად, საქმის გახსნა ძირითადად მოწმეთა ჩვენებაზეა დამყარებული, რაც აძნელებს მტკიცების პროცესს.
მაგალითად, არაა გაცემული ბილეთები, რაც ადასტურებს შესაბამისი თანხის მიღებას. არაა გაცემული ქვითარი, ან აქტი, რითაც დასტურდება თანხისა, თუ სხვა სახის ქონების გადასვლა დამნაშავის ხელში. ანდა დამნაშავე სხვაგვარად აზარალებს პირს (მაგ. არ იხდის ტაქსის მომსახურების საფასურს) და სხვ.
მოცემულ შემთხვევაში კი მსჯავრდებულის მიერ გაცემული იყო სათანადო წესით შედგენილი აქტი, რაც ადასტურებდა მის მიერ მოქალაქეებისგან შესაბამისი თანხის მიღებას. ეს კი, როგორც აღინიშნა, იმას ნიშნავს, რომ ეს თანხა უკვე მის მართლზომიერ მფლობელობაში იყო, როგორც ბანკის წარმომადგენლისა. შესაბამისად, ეს თანხა იურიდიულად (თუმცა არა ფაქტობრივად) უკვე ბანკის ფონდებში რიცხულად ითვლება, რადგან იგი ბანკის წარმომადგენლის ხელში აღმოჩნდა თავად ამ ბანკის ნებართვითა და შესაბამისი ნორმატიული აქტის საფუძველზე.
როცა პირი ისაკუთრებს სხვის მიერ მის (ამ შემთხვევაში ბანკის მიერ) მართლზომიერ მფლობელობაში გადაცემულ ქონებას, სახეზეა მითვისება.
სამსახურებრივი მდგომარეობის გამოყენება გამოიხატა იმაში, რომ მან ნაცვლად სამისა, შეადგინა ერთი აქტი, ასევე არ გადარიცხა თანხა შესაბამის ანგარიშზე და მიისაკუთრა იგი.
1 იხ, საქართველოს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილებანი სისხლის სამართლის საქმეებზე, 2004 წლის # 9, საქმის #91-კოლ
2 იხ. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილებანი სისხლის სამართლის საქმეებზე, 2009 წ. # 9, საქმე # 1034-აპ
3 იხ. დასახ. გადაწყვეტილება, გვ. 56.
4 იხ. დასახ. გადაწყვეტილება, გვ. 54.
გომარეობის გამოყენება გამოიხატა იმაში, რომ მან ნაცვლად სამისა, შეადგინა ერთი აქტი, ასევე არ გადარიცხა თანხა შესაბამის ანგარიშზე და მიისაკუთრა იგი.
1 იხ, საქართველოს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილებანი სისხლის სამართლის საქმეებზე, 2004 წლის # 9, საქმის #91-კოლ
2 იხ. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილებანი სისხლის სამართლის საქმეებზე, 2009 წ. # 9, საქმე # 1034-აპ
3 იხ. დასახ. გადაწყვეტილება, გვ. 56.
4 იხ. დასახ. გადაწყვეტილება, გვ. 54.
